Jak pomóc dziecku w radzeniu sobie z zaburzeniami uwagi?
Ważne, aby pamiętać, że im młodsze dziecko tym czas koncentracji uwagi na zadaniu jest krótszy, gdyż układ nerwowy dopiero się rozwija. Zaburzenia uwagi są zaburzeniami neurorozwojowymi, a więc nie wynikają ze złej woli dziecka. Poza tym zawsze najpierw musimy zadbać o podstawowe potrzeby dziecka (spójrz na piramidę Maslowa umieszczoną poniżej). Im młodsze dzieci tym częściej niezaspokojone są potrzeby biologiczne, potrzeba bezpieczeństwa, bliskości. Starsze dzieci częściej sygnalizują potrzebę uwagi, zabawy, nudę.
Dziecku głodnemu, spragnionemu, niewyspanemu, wystraszonemu, smutnemu, któremu jest za zimno, za ciepło, za głośno, za ciasno, nudno, samotnie dużo trudniej będzie się skoncentrować na czymkolwiek. Organizm dzieci wtedy dąży do rozładowania napięcia w ciele. Dzieci nie wybierają swoich reakcji. Do 3 roku życia potrafią regulować powstałe napięcie poprzez „strategie z ciała” np. płacząc, krzycząc, kopiąc, kręcąc się. Około 3 roku pojawiają się nowe strategie samoregulacji np. nazywanie emocji, jednak wciąż są one niedostępne przy silnym pobudzeniu. W wieku około 5 lat pojawia się u dziecka szersza paleta sposobów radzenia sobie np. ze złością jeśli były one ćwiczone nie tylko w przedszkolu, ale przede wszystkim w domu. Samokontrola pojawia się dopiero powyżej 7 roku życia wraz z dojrzewaniem wyższych struktur mózgu. Oczywiście są też różnice indywidualne. Natomiast nawet my dorośli mając rozwinięte wyższe struktury mózgu, które nam pozwalają podejmować świadome decyzje, często też mamy problem z poradzeniem sobie z silnym narastającym napięciem. Komu jest łatwo do końca dokładnie wykonać powierzoną mu pracę jeśli „umiera z głodu”, marzy o drzemce czy pójściu do toalety? (zgodnie z piramidą potrzeb Maslowa)
Metody i techniki pracy z zaburzeniami uwagi u dzieci:
1. Przywołuj rozproszone myśli
– jesteśmy blisko dziecka, sadzamy go blisko siebie, z daleka od okna, ze spokojnym dzieckiem,
– polecenia proste, krótkie, wydawane z bliska, po nawiązaniu kontaktu wzrokowego, powtarzane indywidualnie dziecku, w razie potrzeby wielokrotnie, przy trudnościach w rozwoju mowy dodatkowo ważne jest, aby mówić powoli i wyraźnie, mówienie wzmocnić gestem, plakatem, schematem, możliwością dotknięcia, powąchania, połączyć z ruchem, zrobieniem czegoś (nauczanie polisensoryczne wszystkimi zmysłami),
– sprawdzaj czy dziecko słucha poprzez prośbę o powtórzenie polecenia,
– jesteśmy zewnętrzną uwagą: „Popatrz na mnie”, „Chwyć za rękę”, „Umyj ręce”, „Wytrzyj”,
– wprowadzaj elementy nowe, ciekawe, śmieszne np. warto zmieniać ton głosu, na chwilę zgasić światło itd.,
– przy nauce nowych rzeczy wykorzystuj zainteresowania dziecka, pokazuj praktyczne zastosowania w codziennym życiu,
– pomagaj w wyborze najważniejszych bodźców (np. zaznaczanie ich kolorem),
– używaj również sygnałów niewerbalnych (dotknięcie w ramię dziecka, postukanie palcem w zeszyt, „przypominajki” graficzne, umówienie się z dzieckiem na „tajemny sygnał” znany tylko wam).
2. Skracaj zadania :
– dziel jedno dłuższe zadanie na kilka krótszych, np. potnij kartę pracy na kawałki i dawaj dziecku po jednym zadaniu, kiedy skończy jedno dopiero dawaj następne,
– rób krótkie przerwy pomiędzy kolejnymi częściami zadań proponując aktywność ruchową samemu dziecku, ale warto też naraz wszystkim dzieciom np. zatemperuj kredkę, robimy 3 pajacyki, skaczemy jak najdłużej na prawej nodze, „wkręcamy żarówki”, „prawą ręką głaszczemy się po głowie a lewą klepiemy po brzuchu „ „ kto mnie słyszy klaśnie raz”, „kto mnie słyszy kichnie, złapie się za ucho, podrapie po głowie” itd. Dziecku z zaburzeniami uwagi często trzeba będzie powtórzyć to polecenie lub skrócić. Im młodsze dzieci tym krótsze zadania i więcej przerw.
– dawaj mniej zadań tego samego typu, bardzo podobnych, aby zapobiec ewentualnej nudzie,
– wydajemy jedno krótkie polecenie naraz – jeśli chcemy by dziecko zrobiło kilka rzeczy możemy zrobić plakat z obrazkami kolejnych etapów czynności, mówimy krótko i pokazujemy co ma zrobić np. zamiast „Uspokój się i nie przeszkadzaj” mówimy „Otwórz książkę” „Weź ołówek” „Popatrz tutaj”, „Teraz to”, „Sprawdź”, „Zrobiłeś zadanie ze słoneczkami?” itd. Długiego polecenia wydanego do całej grupy typu: „Teraz proszę weźcie swoją książkę i otwórzcie ją na stronie z lwem” nie zrozumie.
– dzielimy złożone czynności na etapy – np. czynność skorzystania z toalety, umycia rąk, posprzątania, ubrania się na dwór i monitorujemy działania dziecka, zamiast „posprzątaj” warto powiedzieć „wrzuć klocki do pudełka”, „do pudełka” „jeszcze ten klocek” „teraz ustaw samochód na półce” „na półce”, zamiast „ubierz się” warto powiedzieć „najpierw buty” „”wyciągnij buty”, „jeden but, brawo”, „drugi but” „teraz kurtka” itd.
3. ograniczaj ilość bodźców rozpraszających:
– na ławce maksymalnie 3 rzeczy np. kartka i ołówek, część karty pracy z jednym zadaniem,
– sadzamy dziecko z daleka od okna, akwarium, ze spokojnym dzieckiem, ograniczamy hałas
4. chwal dziecko – jest to szczególnie ważne, ponieważ dzieci z zaburzeniami uwagi często myślą, że są gorsze, są zawsze na końcu, nic nie wiedzą, ciągle popełniają błędy, coś gubią, zapominają itd. One chcą wykonać coś dobrze, też pragną zrobić coś szybko, do końca… Pragną, aby nauczyciel je pochwalił, docenił. Problemem jest to, że wiele bodźców jest dla nich równorzędnych. Potrafi je rozproszyć nawet burczenie w brzuchu, pisk ołówka czy plusk rybki w akwarium. Inne dzieci na te bodźce najczęściej w ogóle nie zareagują!
– chwal nie tylko za efekt końcowy, ale za włożony wysiłek.
– zauważaj kiedy dziecko zachowuje się pozytywnie, choć trochę lepiej, zgodnie z zasadami, chwal za konkretne zachowanie, nie uogólniaj, zamiast „Ale pięknie” „Jesteś mistrzem” warto powiedzieć „Pamiętałaś o pokolorowaniu dachu”, „Dokładnie pokolorowałeś okna”, „Sam ubrałeś buty”,
– pochwał powinno być co najmniej tyle samo co uwag, a najlepiej więcej,
– dzieci z trudnościami w koncentracji uwagi często nie są w stanie pokazać w pełni swoich możliwości, cierpią. Nie oceniaj, nie karz za błędy, które nie są ich winą. Zamiast tego „prowokuj” sytuacje, za które możesz pochwalić. Dzieci te często są bardzo kreatywne, mają wiele pomysłów, które możesz wykorzystać, aby wzmocnić ich poczucie własnej wartości.
Problemy z koncentracją uwagi nie wynikają ze złej woli, ale z obiektywnej niezależnej od dziecka przyczyny. Czasami objawy mogą występować razem z celowymi zachowaniami niepożądanymi, celowym łamaniem reguł. Wtedy powinniśmy wyciągnąć stosowne konsekwencje. Odróżnić objawy zaburzeń uwagi od zachowania niepożądanego można przez wydanie dziecku polecenia stosując wyżej opisane metody lub przypomnienie zasady. Jeśli zachowanie było objawem trudności w koncentracji uwagi dziecko w większości wraca do wykonywanego zadania, jeśli odmawia – częściej zachowanie niepożądane.
Na koniec podam przykłady terapii zaburzeń uwagi:
- trening EEG Biofeedback,
- ćwiczenia na koncentrację uwagi (np. z wydawnictwa Harmonia, Operon),
- trening uważności („ Uważność i spokój żabki” Eline Snel), elementy yogi,
- suplementacja diety (kwasy Omega-3),
- w przypadku dużych zaburzeń uwagi przy ścisłej współpracy z neurologiem lub psychiatrą może być konieczne podawanie leków,
- ograniczenie kontaktu z mediami (telewizja, komputer, telefon komórkowy),
- ograniczenie diety wysokocukrowej,
- ustalenie schematu dnia, rytuałów, uprzedzanie o zmianach, pomoc w planowaniu i organizacji podejmowanych przez dziecko działań.
Powodzenia:)
